نیکوکاری از نگاه نهج البلاغه

مفهوم احسان و نیکوکاری

یکی از اصول اساسی، بنیادی و پر دامنۀ اسلام، مسئله احسان و نیکوکاری است. «احسان» به معنای نیکی کردن و «برّ» به معنای نیکوکاری است. به راستی، هر کسی که فطرتی سالم داشته باشد، از محسنین و ابرار تعریف و تمجید می کند. احسان و برّ معانی گسترده ای دارد که مفهوم و معنی آن به حوزۀ اخلاقی ختم نمی شود؛ بلکه این مفهوم نیک می تواند سه معنای انجام کار نیک، نیکویی کردن به دیگران و نیکو و شایسته انجام دادن یک کار در شکل کامل آن را در بر گیرد.

از آنجایی که وجود احسان و نیکوکاری در جامعه می تواند، زمینه های هلاکت و فروپاشی جامعه را از بین ببرد، تمام هم و غم دین مبین اسلام با ارسال رسل و ابلاغ ولایت و امامت در راستای گسترش و بسط این سجیۀ نیک است.

احسان و نیکوکاری در نهج البلاغه

یکی از مفاهیم والای تربیتی اخلاقی آموزه های علوی که در کتاب های معتبر حدیثی و به خصوص کتاب گران سنگ نهج البلاغه زیاد بر آن تأکید و توصیه شده است، توجه به مسئله احسان و نیکوکاری است. در حقیقت یکی از محوری ترین مسائل در کتاب ارزشمند نهج البلاغه، توجه به مسئله مهم نیکوکاری است که در آن به آثار ارزندۀ احسان و نیکوکاری اشاره های مکرری شده است.

نیکوکاری در کلام گوهربار مولا علی علیه السلام با اوصاف و تعابیری، نظیر اساس فضیلت و سرچشمۀ خوبی ها معرفی شده، آن امام همام نیکوکاری را زینت اسلام دانسته اند.

نیکوکاری در منظر حضرت علی (ع) مصادیق فراوان دیگری هم نظیر کمک به ستم دیده، صلۀ رحم و نیکی به پدر و مادر دارد؛ از طرفی آن حضرت نیکوکاری را دارای آثار و برکاتی به قرار ذیل دانسته اند :اصلاح امور، محو بدی ها، نزول رحمت الهی، تسخیر قلوب، پاداش الهی، ایجاد مهر و محبت و دوستی و …

 ذکر این نکته لازم است که حضرت علی (ع) مواردی همچون دنیادوستی، بخل و منت گذاشتن را به منزلۀ موانع نیکوکاری دانسته، معتقدند که هرگز شخص نیکوکار در نظرت با بدکار مساوی جلوه نکند؛ چرا که چنین دیدگاهی کار خیر را کم فروغ و نیکوکار را در انجام چنین اعمالی بی رغبت و رنجور می سازد و از طرفی بدکاری را اشاعه و رواج داده، بدکاران در انجام اعمال بد گستاخ می شوند.

براى كسي كه در غير راه حقّ احسان كند و بغير مستحقّ ببخشد از آنچه بخشيده حظّ و بهره ‏اى نيست مگر تمجيد و ستودن مردم فرومايه و بد كار و گفتار نادانان در باره او مادامى كه بايشان بخشش مى ‏نمايد، چه بسيار جواد و بخشنده است و حال آنكه (در حقيقت جودى نكرده، بلكه مال خود را تلف و اسراف نموده، و) در راه خدا بخل ورزيده است (و مالش را بيجا و در غير رضاى حقّ صرف كرده و چنين شخصى از ياران شيطان است) پس بكسي كه خداوند ثروتى عطاء فرموده، بايد با آن مال خويشان را كمك و يارى كند، و از آن مال (آشنايان را) مهمانى شايسته نمايد (بهر كس مناسب حال خودش) و با اسير و گرفتار را رهائى بخشد، و از آن به درويش و وام دار عطاء كند، و بايد شكيبائى ورزد بر اداى حقوق (واجبه مانند زكوة و مستحبّه مانند صدقات) و دفع حوادث و پيش آمدها، و اينها را براى بدست آوردن ثواب و پاداش الهى بنمايد (نه از روى رياء و خود نمائى) پس پيروزمند شدن باين بخشش ها (كه بيان شد) در دنيا باعث بزرگ شدن و خوشنام بودن و نيكى و در آخرت وسيله رسيدن بدرجات عاليه است، اگر خدا بخواهد .

دیگر مقالات

پرداخت آنلاین صدقه