بررسی سوره ماعون در مورد اکرام ایتام

سوره ماعون، در مکه نازل شده و دارای هفت آیه می‌باشد. 
در شأن نزول این آیه چنین آورده‌اند:
ابوسفیان هر هفته شتر یا گوسفندى سر می‌بُرید، روزى یتیمى از او چیزى خواست، ابوسفیان با عصا یتیم را زد، آیه آمد: «دیدى آن منکر دین و قیامت را، همان که یتیم را می‌راند.
در ايـن سـوره نـخـسـت پـيـغـمـبـر اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) را مخاطب قرار داده و اثرات شوم انكار روز جزا را در اعمال منكران بازگو مى كند.
آيا ديدى كسى را كه روز جزا را پيوسته انكار مى كند؟!
سپس بى آنكه در انتظار پاسخ اين سؤال بماند مى فرماید:
او همان كسى است كه يتيم را با خشونت ميراند! 
و ديگران را به اطعام مسكين و مستمند تشويق نمى كند.
مـنـظـور از ديـن در ايـنـجا جزا يا روز جزا است، و انكار روز جزا و دادگاه بـزرگ آن، بـازتـاب وسـيـعـى در اعمال انسان دارد كه در اين سوره به پنج قسمت از آن اشاره شده است از جمله: راندن يتيمان با خشونت، عدم تشويق ديگران به اطعام افـراد مـسـكـيـن اسـت يـعـنى نه خود انفاق مى كند و نه ديگران را دعوت به اين كار مى نمايد.
بعضى نيز احتمال داده اند كه منظور از دين در اينجا قرآن يا تمام آئين اسلام است، ولى معنى اول مناسب تر به نظر مى رسد، و نظير آن را در سوره انفطار آيه 9، و سوره  تين آيه 7 نيزآمده است كه به قرينه آيات ديگر آن سوره ها منظور از دين روز جزا است .
در مورد يتيمان مسئله عواطف انسانى بيشتر مطرح است تا اطعام و سير كردن، چرا كه بيشترين رنج يتيم از دست دادن كانون عاطفه و غـذاى روح اسـت، و تـغـذيه جسمى در مرحله بعد قرار دارد. و باز در اين آيات به مسئله اطـعـام مـسـتـمـنـدان كه از مهمترين كارهاى خير است برخورد مى كنيم، تا آنجا كه مى فرمايد: اگر خود قادر به اطعام مستمندى نيست ديگران را به آن تشويق كند.
در سـومـيـن وصـف ايـن گـروه مـى فـرمـايـد :واى بـر نـمـازگـزاران.
هـمـان نـمـازگـزارانـى كـه نـماز خود را به دست فراموشى مى سپرند.
در چـهـارمـيـن مـرحـله بـه يـكـى ديگر از بدترين اعمال آنها اشاره كرده، مى فرمايد: آنها كسانى هستند كه پيوسته ريا مى کنند و در آخـريـن مـرحـله مـى فرماید: آنـهـا ديـگـران را از ضروريات زندگى منع مى كنند.
مـسـلما يكى از سرچشمه هاى تظاهر و رياكارى عدم ايمان به روز قيامت، و عدم توجه به پـاداش هـاى الهـى اسـت، و گرنه چگونه ممكن است انسان پاداش هاى الهى را رها كند و رو به سوى خلق آورد؟!
در ايـن سـوره كـوتـاه، مـجـموعه اى از صفات رذيله كه در هر كس باشد نشانه ايمانى و پـسـتى و حقارت او است آمده، و قابل توجه اينكه همه آنها را فرع بر تكذيب دين، يعنى جزا يا روز جزا قرار داده است، تـحـقـيـر يتيمان، ترك اطعام گرسنگان، غفلت از نماز، رياكارى، و عدم همكارى با مردم حـتـى در دادن وسـائل كـوچـك زنـدگـى ايـن مـجـمـوعـه را تشكيل مى دهد، و به اين ترتيب افراد بخيل و خودخواه، و متظاهرى را منعكس مى كند كه نه پـيـونـدى بـا خـلق دارنـد، و نـه رابطه اى با خالق افرادى كه نور ايمان و احساس مسئوليت در وجودشان نيست نه به پاداش الهى می انديشند و نه از عذاب او بيمناكند.
پـروردگـارا! آنـچـنـان ايـمـانى به ما مرحمت كن كه جز به ثواب و عقبا تو نينديشيم.
بارالها! هر خطائى در اين راه تاكنون كرده ايم بر ما ببخش .
آمين...
منابع:
واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، تحقیق، زغلول، کمال بسیونی، ص 493، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.
https://quran.anhar.ir/tafsir-14632.htm

دیگر مقالات