تحلیل دلایل افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار در جامعه امروز

تعداد زنان سرپرست خانوار در سالهای اخیر در بسیاری از کشورها اعم از توسعه یافته و درحال توسعه افزایش قابل توجهی داشته است. طبق گزارش سازمان ملل (2015) در چند دهه اخیر، بیشتر از یک سوم سرپرست خانوارها را زنان تشکیل میدهند(شیانی و زارع، 1398، 68).

در حال حاضر در کشور ما بیش از سه میلیون زن سرپرست خانوار وجود دارد )قربانی و همکاران، 1398، 60).

زنان سرپرست خانوار نسبت قابل توجه و فزاینده ای از کل خانوارهای امروز ایران را تشکیل میدهند. تا مدتی پیش علت اصلی شکل گیری خانوارهای زن سرپرست عمدتاً فوت شوهران بود، اما طی دهه های اخیر با توجه به تغییرات ارزشی و هنجاری و تحوالت اقتصادی و فرهنگی شاهد گسترش نسبت خانوارهایی هستیم که زنان در نتیجة طلاق یا ازدواج نکردن، در عمل مسئولیت خانوار را برعهده میگیرند) احمدنیا و قالیباف،1396، 105).

دلایل افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار

1- افزایش نرخ طلاق و تغییر در الگوهای خانوادگی

 رشد نرخ طلاق، به ویژه در شهرها، یکی از عوامل اصلی افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار است. زنانی که در پی طلاق به عنوان والد تک‌سرپرست باقی می‌مانند، اغلب مسئولیت تربیت فرزندان و حفظ ثبات خانواده را به تنهایی بر عهده می‌گیرند.

2- مرگ یا غیبت دائمی همسر

در برخی موارد، زنان به دلیل فوت همسر، بیماری شدید یا مهاجرت او، به سرپرستی خانوار منصوب می‌شوند. این نوع سرپرستی اغلب بدون انتخاب و با فشارهای شدید احساسی همراه است.

3- افزایش آگاهی و استقلال زنان

 با گسترش آموزش، افزایش سطح سواد و دسترسی بیشتر زنان به فرصت‌های شغلی، بسیاری از زنان تمایل به ایفای نقش فعال‌تری در زندگی خانوادگی و اجتماعی دارند. این استقلال اقتصادی و فکری، زمینه‌ساز تصمیماتی مانند زندگی تنها و یا رهبری خانواده بدون حضور مرد است.

4- تأثیر تحولات فرهنگی و اجتماعی

 تحولات فرهنگی درباره نقش زنان در جامعه، به ویژه از دهه 70 به بعد، باعث شده است که زنان بیشتری به عنوان افرادی مستقل و قادر به مدیریت خانواده شناخته شوند. این تغییر نگرش عمومی، زنان را در تصمیم‌گیری‌های خود تقویت کرده است.

5- عدم ازدواج مجدد زنان

بسیاری از زنان متاهل یا مطلقه، به دلایل مختلف (مانند حفظ استقلال، مسئولیت‌های فرزندان، یا ترجیح به زندگی مستقل) اقدام به ازدواج مجدد نمی‌کنند. این امر باعث افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار می‌شود.

6- حمایت‌های قانونی و اجتماعی نسبتاً بیشتر

 اگرچه هنوز مشکلات زیادی وجود دارد، اما قوانینی مانند اعطای کمک‌های هزینه معیشتی، بیمه‌های اجتماعی ویژه، و همچنین برنامه‌های دولتی برای حمایت از خانوارهای تک‌سرپرست، زمینه‌های لازم برای زندگی مستقل زنان را فراهم کرده است) قربانی و همکاران، 1398)،(مقدم و افشانی،1400)،(عظیمی و همکاران، 1402).

نقش زنان سرپرست خانوار در توسعه جامعه

 زنان سرپرست خانوار نه تنها در حفظ استحکام خانواده نقش دارند، بلکه به عنوان عوامل مؤثر در آموزش فرزندان، ارتقاء سطح معیشت و شرکت در فعالیت‌های اجتماعی نیز عمل می‌کنند. این زنان در بسیاری موارد با فرزندانشان نیز روابط قوی‌تری برقرار می‌کنند و الگویی مناسب از استقلال و مقاومت در برابر سختی‌ها را به آنها منتقل می‌کنند.

پیشنهادات

برای کاهش فشارهای اجتماعی و افزایش حمایت از زنان سرپرست خانوار، پیشنهاداتی ارائه گردید:

تقویت شبکه‌های حمایتی اجتماعی و مشاوره

 ارائه تسهیلات مالی و بیمه‌ای ویژه

 توسعه فرصت‌های شغلی مناسب برای زنان

 تقویت آموزش‌های زندگی و مهارت‌های مدیریت خانواده

تغییر نگرش‌های فرهنگی نسبت به زنان سرپرست

توسعه خدمات دولتی و غیردولتی مختص این گروه

 نتیجه‌گیری

افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار در جامعه امروز حاصل تحولات عمیق اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی است که در طول دهه‌های اخیر رقم خورده است. این پدیده، نه تنها منعکس‌کننده تغییر در نقش‌های سنتی زن و مرد در خانواده است، بلکه نشانه‌ای از استقلال بیشتر زنان، دسترسی گسترده‌تر به فرصت‌های شغلی و تحصیلی و همچنین تحولات در الگوهای ازدواج و طلاق است.

اما این استقلال و توانمندی زنان در عین حال با محدودیت‌هایی همراه است. زنان سرپرست خانوار اغلب با فشارهای اقتصادی، عدم دسترسی به خدمات حمایتی، تبعیض‌های فرهنگی و احساس تنهایی مواجه هستند. این چالش‌ها نشان می‌دهند که هنوز جامعه ما به اندازه کافی برای پذیرش و حمایت از این نوع خانواده‌ها آماده نیست.

بنابراین، حل این مشکلات نیازمند رویکردی چندبعدی است: از اصلاح قوانین و افزایش حمایت‌های مالی، تا تغییر نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی نسبت به زنان سرپرست خانوار. فقط زمانی می‌توانیم از این پدیده به عنوان یک ظرفیت توسعه‌ای صحبت کنیم که بتوانیم زمینه‌های لازم برای شکوفایی این زنان و فرزندانشان را فراهم کنیم.

در نهایت، زنان سرپرست خانوار نه تنها مقاومت‌گران در برابر سختی‌های زندگی هستند، بلکه نمادی از توانایی، استقلال و تغییر هستند. پذیرش این واقعیت و حمایت از آن‌ها، گامی بزرگ به سوی یک جامعه عادلانه‌تر و پویاتر است.

منابع:

احمدنیا، شیرین. کامل قالیباف،آ.(1396)." زنان سرپرست خانوار در تهران: مطالعة کیفی تجربیات، چالشها و ظرفیت های آنها "، فصلنامه علمي ـ پژوهشی رفاه اجتماعی.

زمانی مقدم،م. افشانی،ع.(1400)." توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در ایران: مروری نظام‌مند"، دوره ۲۱، شماره ۸۰.

شیانی، ملیحه. زارع،حنان.( 1398)." فراتحلیل مطالعات زنان سرپرست خانوار در ایران"، مطالعات جامعه شناختی.

عظیمی،ن.محمدخانی شهری،ل. کیانی، ز.(1402)." مروری بر وضعیت زنان سرپرست خانوار و راهکارهای توانمندسازی آنها در ایران"، اولین همایش ملی خود مراقبتی و سلامت در گروه های آسیب پذیر.

قربانی،ف.انصاری،ح. محسنی،ر.(1398)." فراتحلیل نیازها و اولویت های زندگی زنان سرپرست خانوار با رویکرد جامعه شناختی"، فصلنامه علمي ـ پژوهشی رفاه اجتماعی.

مقاله تأثیر ربات‌های هوشمند در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به زنان سرپرست خانوار