احسان و نیکوکاری واژگان زیبایی است که به سادگی در عمل قابل اجراست بی آن که هزینه سنگینی بر شخص تحمیل کند؛ چرا که مصادیق نیکوکاری بس گسترده است که تنها در مادیات محدود نمی شود و انسان با هر کار پسندیده ای از قول و فعل می تواند آن را انجام دهد. شاید بتوان گفت که تاثیر نیکی و نیکوکاری در زندگی شخص نیکوکار بیش از دیگران باشد و در حقیقت نیکوکاری هزینه نیست، بلکه سود خالص و پاکی است که هیچ زیانی در آن نیست. زندگی انسانی تنها در سایه نیکی و نیکوکاری است که سلامت می یابد و انسان می تواند انسانیت خود را به نمایش گذارد و جلوه های الهی بودن را نشان دهد.
انسان موجودی اجتماعی است. این گرایش طبیعی و ذاتی انسان به جمع و جامعه موجب می شود تا رفتارهای خاصی را در پیش گیرد و روابط اجتماعی و قوانین و مقرراتی را برای تنظیم و ساماندهی درست و مطلوب آن پدید آورد و آداب اجتماعی و اخلاق اجتماعی متخلق شود. رفتارهای اجتماعی در شکلی از نظام کلی هستی به نام عدالت در چارچوب قوانین سنگ بنیاد جامعه است. به سخن دیگر، قوانین بر اساس عدالت و خاستگاه آن به شکل نوشته یا نانوشته بر آن است که شکل منطقی و معقولی از روابط را تحقق بخشد؛ اما انسان افزون بر عقل دارای قلب و احساسات و عواطفی است که قوانین عقلانی نمی تواند آن را تحت پوشش قرار دهد. خشکی قوانین عقلی به گونه ای است که انسان تنها زمانی می تواند به آن رجوع کند که بخشی از وجود خویش را نادیده گیرد؛ چرا که عواطف انسانی، رفتارهای متفاوتی را تعریف می کند که بر مدار محبت و مهر و صفاست.
از نظر آموزه های وحیانی اسلام و در فرهنگ قرآنی، احسان برتر از عدالت دانسته شده است; زیرا عدالت آن است که انسان آنچه برعهده اوست انجام بدهد و آنچه سهم اوست بگیرد؛ ولى احسان این است که بیش از آنچه وظیفه اوست انجام دهد و کمتر از آنچه حق اوست بگیرد.(همان) چنان که گفته شد، خاستگاه عدالت، عقل و خاستگاه احسان، قلب است. انسانیت انسان هر چند که به بهره گیری از هر دو است، ولی انسان پیش از آن عقلانی باشد عاطفی است؛ البته می بایست هر انسانی به گونه ای عمل کند که عواطف به شکل افراطی ظهور نیابد و با فشار عقل مدیریت شود تا در یک شکل متعادل و متناسبی عمل نماید. به سخن دیگر، عقل همان ترمز عواطف قلبی است؛ از این روست که به عقل عقل گفته اند؛ چرا که عقال به پای بندی گفته می شود که بر پای شتر می بندند تا او را از حرکت باز دارند. عقل، پای بند و ترمز عواطف است تا سرکشی نکند و از جاده حق خارج نشود. چنان که گذشت، احسان و نیکوکاری چون آب و سیمان نخست میان اجزای شن و خاک پیوند می زند و سپس میان بلوک ها و سنگ ها و آهن پیوند ایجاد می کند و ساختمان جامعه را می سازد. پس پیش از آن که دیگران احسان بهره مند شوند، روح روان نیکوکار است که از احسان خویش بهره مند می شود.
این بهره مندی هم به شکل مادی و هم معنوی ونیز دنیوی و اخروی است. از نظر آموزه های اسلامی، سعادت و شقاوت را می بایست در این مکارم اخلاقی و فقدان آن جست. رسول اکرم صلى الله علیه و آله در این باره می فرماید: اَلصَّدَقَهُ عَلى وَجهِها وَاصطِناعُ المَعروفِ وَ بِرُّ الوالِدَینِ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَهً وَتَزیدُ فِى العُمرِ وَ تَقى مَصارِعَ السُّوءِ؛ صدقه بجا و نیکوکارى و نیکى به پدر و مادر و صله رحم، بدبختى را به خوشبختى تبدیل و عمر را زیاد و از مرگ بدجلوگیرى مى کند.(نهج الفصاحه، ح ۱۸۶۹. به سخن دیگر، احسان به دیگری و نیکوکاری نخستین تاثیر را در زندگی شخص می گذارد و سعادت او را تضمین می کند. بی گمان بهشت به عنوان مکانی که انسان در آن به آسایش و آرامش ابدی می رسد و از هر گونه رنج و شقاوت و سختی رهایی می یابد، مطلوب است. رسیدن به بهشت سعادت در گرو احسان و نیکوکاری است. خداوند در آیاتی از جمله ۴۱ تا ۴۴ سوره مرسلات و ۱۵ و ۱۶ ذاریات بهره مندی از بهشت و مواهب آن را در گرو احسان به دیگران می داند . رسول اکرم صلى الله علیه و آله هم چنین در این باره می فرماید: عَلَیکُم بِالصِّدقِ فَاِنَّهُ مَعَ البِرِّ وَ هُما فِى الجَنَّهِ وَ ایّاکُم وَ الکِذبِ فَاِنَّهُ مَعَ الفُجورِ وَ هُما فِىالنّارِ ؛شما را سفارش مى کنم به راستگویى، که راستگویى با نیکوکارى همراه است و هر دو در بهشت اند و از دروغگویى بپرهیزید که دروغگویى همراه با بدکارى است و هر دو در جهنم اند.(نهج الفصاحه، ح ۱۹۷۶. امام صادق علیه السلام یکی از نشانه های اهل بهشت در دنیا را نیکوکاری می داند. این بدان معناست که اهل احسان بی شک اهل بهشت هستند. آن حضرت می فرماید: اِنَّ لاِهْلِ الْجَنَّهِ اَرْبَعَ عَلاماتٍ: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَ لِسانٌ لَطیفٌ وَ قَلْبٌ رَحیمٌ وَ یَدٌ مُعْطیَهٌ؛ بهشتى ها چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان نرم، دل مهربان و دستِ دهنده. (مجموعه ورام، ج ۲، ص ۹۱)
ارسال شده 1 سال پیش
نظرات