وقف نهادى است که از طريق آن مى توان بخش قابل توجهى از مشکلا ت و تنگناهاى جامعه را شناخت و اموال و دارايى هاى افراد نيکوکار را داوطلبانه در جهت رفع آنها به کار بست. اين نهاد با وجود برخوردارى از قدمت زياد آنطور که شايسته است فراگير نشده و نقش آن در ابعاد گوناگون تا حدودى مکتوم و مستور مانده است. اميد آنکه اين نوشتار بتواند به بخشى از ثمرات و اثرات اين حرکت خداپسندانه و مردم گرايانه در عرصه هاى مختلف بپردازد و نقش آن را در جامعه تبيين نمايد. چيزى که وقف را از ساير نهادهاى مالى اسلام متمايز مى سازد ماندگارى اصل موقوفه است که حتى از معناى لغوى وقف نيز برداشت مى شود . وقف را از نظر کسب منافع و عوايد مى توان به دو نوع تقسيم کرد: الف) وقف انتفاع که مقصود ار آن تحصيل درآمد مادى نيست مانند: احداث مسجد، حسينيه، پل، جاده و....که همواره با عوارض خارجى مثبت همراه است.ب) وقف منفعت که به منظور کسب درآمد مادى صورت مى گيرد تا در موارد مشخصى هزينه گردد مانند اينکه مغازه اى وقف شود تا از عوايد آن بتوان مدرسه اى را اداره کرد.از لحاظ سرپرستى در خصوص برداشت درآمد هزينه کردن منافع موقوفات، وقف يا به صورت عامه است که سرپرستى آن از اختيارات دولت اسلامى مى باشد و يا به صورت خاصه است که واقف به هنگام وقف فرد مشخصى را به عنوان موقوف عليه تعيين مى نمايد. وقف يکى از برترين و پردوامترين مظاهر احسان و نيکوکارى به مردم و خدمت به همنوعان و کمک به مصالح جامعه وتنظيم امور فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى است. وقف که در آن اصل مال يا ملک مى ماند و منافع و عوايد آن در امور عام المنفعه مصرف مى شود کارنيکى است که در ساماندهى زندگى فردى و اجتماعى نقش فراوانى دارد. نهاد وقف درادوار گذشته نيز وجود داشته و پس از اسلام با تأثيرپذيرى ازجهان بينى اسلامى به صورت استمرار و جهت دار مطرح مى شود و همچون چشمه سار غير خواهى خداپسندانه و مردم گرايانه در زمينه هاى مختلف به جريان خود ادامه مى دهد. رشد و شکوفايى در عرصه هاى مختلف يک جامعه مستلزم وجود عاملى قوى براى انسجام و انگيزش است. در پاره اى از جوامع عامل مليت، قوميت و يا نژاد، چنين نقشى را برعهده داشته اند ليکن اين عوامل در جامعه دينى نمى تواند نقش پررنگ و مؤثرى را ايفا کنند. در جوامع دينى و اسلامى عامل متغير اصلى براى ايجاد انگيزش\" توسعه ارزش هاى دينى ومذهبي\" است. در اين راستا اصل مقدس وقف مى تواند درصحنه اقتصاد نقش برجسته اى را عهده دار شود. اصل مقدس وقف در شرايط فعلى جامعه، در حالت خرد و فردى مورد توجه قرار مى گيرد. ليکن اين وضعيت مى تواند از طريق مطالعه و برنامه ريزيهاى دقيق و جامع به مفهومى وسيع و مؤثرتر تبديل شود.در مجموع در نهاد وقف که در آن مالکيت خصوصى به نوعى مالکيت عمومى تبديل مى شود مراکز مختلف آموزشى، فرهنگى، بهداشتى و اقتصادى ايجاد مى گردد که علاوه بر آنکه در شهرنشينى جوامع که از مؤلفه هاى توسعه اقتصادى است نقش قابل توجهى دارند به شهرها نوعى برجستگى دينى، تاريخى و اقتصادى خواهد بخشيد و توسعه را همراه با عدالت اجتماعى به ارمغان خواهد آورد. مى توان به جرأت ادعا کرد که اگر اوقاف در مسير صحيح به راه انداخته شود و واقفان به راه معقول و درستى هدايت شوند بسيارى از مشکلات جامعه حل مى شود، به عبارت ديگر، کارنامه درخشان وقف اين نويد را به ما مى دهد که از طريق گسترش موقوفات و هدايت آنها مى توان اکثر نيازها و ضروريات جامعه را تأمين کرد . وقف در اسلام: اوقاف که احباس هم ناميده مى شود دردوره بعد از ظهور اسلام با توجه به تعاليم نوع دوستانه اى که در اين دين الهى آمده است با شکلى گسترده و فراگير شيوع يافته و اختصاص آن به معابد و پرستشگاه ها نبود بلکه در راه تعليمات و زدودن فقر نيز به کار گرفته شد و نقش اجتماعى و فرهنگى گسترش يافته اى را در حيات مسلمانان ايفا نمود. طبق مدارک تاريخى نخستين وقف در اسلام توسط پيامبر اسلام (ص) انجام شد.آن حضرت در سال سوم هجرت پس از جنگ احد هفت بوستان و مزرعه آباد را به نام \"بساتين السبعه\" که به ايشان هديه شده وقف نمودند و توليت آن را پس از رحلت خود به حضرت فاطمه واگذار کردند. اين بوستان ها متعلق به يک يهودى بنام مخيريق بود که در جنگ احد به يارى پيامبر آمده بود و وصيت کرده بود که اگر کشته شد دارايى اش را در اختيار حضرت محمد (ص) قراردهند تا به هر خير که خدايش فرموده و خود خواهد هزينه کند. موقوفه های رسول اکرم تنها منحصر در این هفت باغ مذکور نبود بلکه در کتب تاریخ زمین های دیگری را به نام صدقات رسول الله (ص) ذکر کرده اند. در قرآن مجید آیه ای که بر وقف و احکام فقهی آن صراحت داشته باشد وجود ندارد، ولی می توان از باب اولویت با آیات مربوط به «احسان و انفاق»، «قرض الحسنه»، «تعاون» و «صدقه» به جواز و بلکه جهان و استحباب وقف استدلال کرد؛ از جمله آیاتی که به طور عموم بر انجام خیرات و تشویق و تحریض آنها دلالت دارد، آیه 92 از سوره آل عمران است که می فرماید: «لن تنالُوا البرَّ حتّی تُنفقوا من شیءٍ فإنّ الله به علیم» «هرچه انفاق کنید خدا بر آن آگاه است». نمونه های وقف : -ایجاد مراکز شبانه روزی برای حمایت از دانش آموزان بی سرپرست و نیازمند - ایجاد مراکز نگهداری سالمندان برای حمایت از سالمندان فاقد مسکن - ایجاد مراکز درمانی برای درمان بیماریهای خاص وپر هزینه نظیر تالاسمی ، سرطان -ایجاد مراکز آموزشی برای عقب ماندگان ذهنی وجسمی وحمایت مالی ازاین مراکز - ایجاد مراکز بانک خون واعضاء برای بیماران نیازمند به این موارد -ایجاد مراکز پیشگیری و ترک اعتیاد - ....
نوشته شده توسط: اسلام قدیری و رضا پارسایی فر
ارسال شده 11 سال پیش
نظرات